Donderdag 10 oktober 2024 verzorgde Twynstra Gudde in Pakhuis de Zwijger een avond over de rol van de overheid in transities. In deze tijd van polarisatie, grote vraagstukken en somberheid over de toekomst was de avond een warm bad. Er was nuance, er was wetenschappelijk onderzoek, er was informatiediepte, er was aandacht voor hóé je verandert. Ik deel graag mijn eigen gedachten naar aanleiding van deze avond.
Paradigma’s en innovatie en transitie
Heb aandacht voor de paradigma’s van waaruit mensen werken, en vraag je af of die helpend of belemmerend zijn, zegt Rik Braams. Hij publiceerde een magazine over zijn promotieonderzoek: De Transformatieve Overheid.
Riks verhaal is ook een oproep. Juist met dit kabinet, en met de vraagstukken die voorliggen, is het zo belangrijk dat er wordt nagedacht over de lange termijn, redelijk neutraal en analytisch, en dat wordt doorgedacht op de (onbedoelde) effecten van beleid. En wie anders dan de ambtenarij kan deze rol vervullen?
Paradigma’s bij instituties in de zorg
In en rond de zorg spelen dezelfde paradigma’s een rol, bij zorgkantoren, zorgverzekeraars, inspectie, zorginstituut. Én bij kennisinstituten en zorgorganisaties. Je ziet dat bijvoorbeeld bij de subsidieaanvragen binnen het Integraal Zorg Akkoord. Er worden gelden aangevraagd om ruimte te hebben voor pilots en proeftuinen. Maar om daarvoor in aanmerking te komen moeten harde KPI’s worden vastgelegd en moet blauw worden gerapporteerd. Sterker nog, het hele principe van het opknippen van financiële middelen voor innovatie en financiële middelen voor de going concern lijkt in zichzelf gebaseerd te zijn op bovengeschetste paradigma’s.
En toch lukt het, innovatie en transitie, bijvoorbeeld in de landbouw
Suzanne Potjer vertelt met heel haar hart en ziel: zoek naar de mensen die wél innovatie en mooie verandering op gang krijgen, zoek naar de plekken en voorbeelden waar het wel lukt, en ga vervolgens niet uitrollen maar leren. Zij vertelt over Tinie, die samen met boeren, burgers, landschapsbeheerders en overheden in de Ooijpolder bij Nijmegen voor elkaar krijgt dat er meer natuur en meer biodiversiteit in het gebied is. En dat dat succes maakt dat de participanten ook andere duurzaamheidsthema’s met elkaar aan willen gaan.
En Henk Hoogmoed vertelt over gebiedsontwikkeling. Over hoe het landelijk beleid faalt. Want die boer die uitgekocht wordt zodat er minder koeien zijn gaat misschien zijn land wel gebruiken voor intensieve akkerbouw of bloementeelt, en dat is nog veel schadelijker voor het landelijke ecosysteem. Maar hij vertelt ook over succesvolle regionale ontwikkeling en provincies en regio’s die daar ondanks de politieke wind in Den Haag gewoon mee doorgaan. Met “the whole system in the room”, met een lange adem en een langetermijnvisie, en met oog voor ieders belangen en mogelijkheden.
Ook in de zorg komt de zegen niet van boven
De zegen komt niet uit Den Haag. Je kunt niet én bezuinigen op het onderwijs, én de BTW voor sport en cultuur verhogen én aan preventie en educatie doen. En ondanks alle goede bedoelingen komt op het moment de zegen ook niet altijd van de instituties waarmee we ons zorglandschap en de financiering van de zorg ingericht hebben. We moeten het in logische verbanden met elkaar doen, in de wijk/stad/regio/provincie. En er zijn geen eenduidige oplossingen voor de ingewikkelde en complexe problemen van deze tijd. Wat helpt en goed is, dat kan je alleen in de context en samen met elkaar bereiken.
Gaat het ons lukken met veranderen of transformeren? Of moet het radicaler? Een voorbeeld: mijn schoonvader belandde tijdens een vakantie in het buitenland in het ziekenhuis. Hij kreeg een schoon bed en goede medische zorg. Maar dekens, handdoeken, persoonlijke verzorging en maaltijden? Mijn schoonmoeder had het er druk mee. En ze deed dat met improvisatievermogen en liefde. Wat noemen wij in Nederland zorg, en is dat wel juist en in de toekomst nog haalbaar?
Zijn we aan het sleutelen aan een verouderd systeem, of zijn we bezig met een daadwerkelijke transitie in de zorg? En moet er dan toch ook wat op de schop? Want dat is ook een conclusie deze avond: bij innovatie en transitie hoort dat wordt afgebroken wat niet meer voldoet of niet meer haalbaar is. Dat vraagt lef en durf, en over radicaal anders denken. Een voorbeeld uit de koker van Twynstra Gudde: het ziekenhuis Bernhoven is sinds 2014 hard aan het werk om met minder zorg betere zorg te bieden. Maar dat betekent ook dat ze in financieel zwaar weer terecht komen, want de financieringsregels bewegen niet mee. En zo zijn we weer terug bij de drie paradigma’s van Rik en de noodzaak om daarover met elkaar in gesprek te gaan.
En ondertussen
Radicaal aan de slag en durven afbreken: dat gaan we niet van vandaag op morgen bereiken. Er valt nog veel te leren, onderzoeken en in dialoog te brengen. Wat doen we ondertussen?
Ook in de zorg kunnen we op zoek gaan naar de inspirerende mensen en naar goede praktijken. Niet om ze uit te rollen, de context en de spelers ín die context zijn te belangrijk. Wel om met en van elkaar te leren. Niet het wiel opnieuw uitvinden, de bouwtekeningen van anderen gebruiken, maar wel het wiel zo maken dat bij jouw wagen past. En ook nadenken over nieuwe opties. Doordenkend op de metafoor van het wiel en de wagen: misschien is een drone of níét vervoeren wel een beter alternatief.
En het samen met alle spelers doen, óók met concullega’s, organisaties uit aangrenzende sectoren en niet in de laatste plaats mét burgers/cliënten en hun sociale netwerken, dat zijn we gelukkig op steeds meer plekken aan het doen. Niet meer denken voor maar samen ontwikkelen met. Zo boren we meerstemmigheid aan, en daar wordt alles beter van.
Somber of gedreven
Deze tijd brengt ongekende mogelijkheden met zich mee, maar ook veel om somber van te worden. Voor veranderkundigen is het verder brengen van organisaties en instituties altijd een interessante uitdaging. Juist ook als het moeilijk is, als er veel taaie vraagstukken zijn, als de oplossingen niet te vinden zijn op de hoge gronden maar ín het moeras (met dank aan Kunneman). Fijn dat deze avond in Pakhuis de Zwijger food for thought bracht om op te kauwen en inspiratie uit te halen.
Het magazine Handelen in Transities is te vinden op de website van Twynstra Gudde.