Gisteren werd er in een televisieprogramma gediscussieerd over het CDA-congres van 21 januari 2012. Een statement dat voorbij kwam blijft in mijn hoofd hangen: “compassie is geen politiek werkwoord”. Is dat niet een bijzondere uitspraak voor een partij die vanuit zingeving politiek wil bedrijven?
Voor de taalpuristen onder ons: nee, compassie is inderdaad geen werkwoord, het is een abstract zelfstandig naamwoord: iets dat je niet eens kunt beetpakken. Maar het woord compassie geeft door het toe te voegen aan werkwoorden deze een nieuwe betekenis. Met compassie je werk doen. Met compassie kijken naar je client. Met compassie de zorg voor een patient vormgeven.
Van Dale geeft voor het woord compassie het synoniem medelijden. Mee lijden met de ander. Dat laatste is weliswaar een werkwoord, en de ander kan zich daardoor begrepen voelen, maar schiet er vermoedelijk in de praktijk weinig mee op. In de zorg krijgt het woord compassie gelukkig steeds meer een actieve betekenis: meevoelen en handelen vanuit begrip voor de ander. Compassie helpt om de ander echt te zien: met zijn problemen én zijn mogelijkheden.
In discussies binnen de zorg en ook in de politiek lijkt compassie soms als het tegenovergestelde van het begrip ‘eigen kracht’ te worden beschouwd. Uitgaan van eigen kracht is dan het wenselijke: mensen zijn zelf in staat hun problemen op te lossen, we kunnen niet verwachten dat de overheid alles oplost, en het is nog gezonder en effectiever ook, als ze hun eigen problemen oplossen en zelf regie houden. Compassie is dan het andere uiterste: pemperen, meehuilen, overnemen, synoniemen die doen denken aan de verzorgingsstaat.
Het zou goed zijn als twee zulke prachtige begrippen, die symbool staan voor belangrijke veranderingen in zorg en welzijn, meer in samenhang gebruikt worden. Uitgaan van eigen kracht zonder begrip voor mensen die die kracht nog niet of niet meer hebben, zonder mededogen met mensen die in zwaar weer terechtgekomen zijn, leidt tot verharding en uitsluiting. Dan wordt uitgaan van de eigen kracht van mensen geen verbetering en verrijking, maar een verschraling en verlies van solidariteit.
Compassie als compas voor de veranderingen in zorg en welzijn: geen werkwoord maar wel een woord om mee aan het werk te blijven?